معرفی کتاب اهل بیت در متون اسلامی آندلس

عنوان کتاب: اهل بیت در متون اسلامی آندلس

نویسنده :دکتر محمد رضا شهیدی پاک

ناشر: انتشارات علویون

محل نشر: قم

سال نشر: 1395

تعداد صفحه: 224

 موضوع: تاریخ آندلس- خاندان نبوت- اسلام- تشیع- اهل بیت- اروپا- اسپانیا

پژوهشگر :  نادر پارسا یکتا . دانشجوی رشته تاریخ 

دانشگاه ازاد اسلامی ، واحد تهران  مرکز ،کارشناسی ارشد :ایران باستان 

از تحقیق تا انتحال، از سلطنت تا نابودی علویان در اندلس

از ابن سبعین تا ابن عربی، از ابن عربی تا ابن العربی، نامه مکه و تلاش بیهوده این اندلسی

در منابع مغربی و اندلسی از رویداد حذف اهل بیت و علویان از جریان قدرت در صدر اسلام و تأسیس دولت اموی در شام و سپس در قرطبه پایتخت اندلس که استمرار استکبار اموی در غرب جهان اسلام بود با عنوان «ملکه الامویه وهلکه العلویه» یاد شده است.

با وجود همه اقدامات امویان در حذف اهل بیت(ع) از صحنه معارف و فرهنگ در آندلس، اهل بیت(ع)، در طی 9 قرن حضور مسلمانان در آنجا، به وسیله بسیاری از علاقه‌مندان به اهل بیت مورد برسی قرار گرفت و در قلب متون و آثار علما و دانشمندان اندلسی ثبت شد و اهل بیت(ع) از عناوین اصلی تاریخ اندلس است. گزارش‌ها و متون اندلسی در مورد اهل بیت(ع) امروزه از اهمیت بالایی در عرصه معارف دینی و فرهنگ و تاریخ اسلام و ادبیات و سیاست شیعی برخوردار است.

در پژوهش حاضر معارف مربوط به اهل بیت در ادوار مختلف تاریخ حضور مسلمانان در اندلس از امویان تا بنی‌احمر (983هـ/1516م) آمده است. هنوز بسیاری از خاورشناسان اروپایی و آمریکایی همچون لینگز 2005، ولیری 1989و پپترز، به روش اموی، می‌کوشند تا مفهوم و مصادیق اهل بیت را که به استناد روایت و قرآن منحصر محمد(ص)، علی، فاطمه، حسن حسین(ع) است به همه صحابه سرایت دهند. اهمیت اهل بیت در متون اسلامی اندلس، تأکید براین انحصار است.

کتاب «اهل بیت در متون اسلامی اندلس»، تألیف محمدرضا شهیدی پاک عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز با شماره کتابشناسی: 4122498 و رده بندی کنگره: 1395ش9الف9/103DP که توسط انتشارات علویون قم در سال 1395 برای اولین بار در قطع وزیری متوسط و با جلد شمیز چاپ و با 224 صفحه منتشر شده است.

نویسنده در پیشگفتار اهداف و انگیزه پژوهش علمی خود را شرح داده است. این اثر در فهرست بندی مفصل، مطالب کتاب در 14 باب و 58 فصل و 55 قسم و 11 فرع دسته‌بندی شده است. عناوین هریک از باب‌ها، فصول و قسم‌ها و فروع با عنوان کتاب ارتباط منطقی دارد که برخی فصول و قسم‌ها و عبارات گرچه کوتاه هستند ولی مطالب و گزارشات و تحلیل‌ها علمی و مستند. فروع زیر قسم‌ها و فصول و فصول نیز زیرباب‌ها آمده‌اند، ارجاعات به صورت زیرنویس هستند. و در پایان هم فهرست منابعی که در پژوهش کتاب استفاده شده معرفی شده است. .

محتوای مطالب کتاب:

پیشگفتار: دکتر شهیدی دراین قسمت مسأله تحقیق را بیان کرده و روش تحقیق و اهداف و پیشینه پژوهش از تحقیق تا انتحال، از سلطنت امویان تا نابودی علویان در اندلس را نیز بیان کرده است.

باب اول: کلیات تاریخی و جغرافیایی اندلس.

باب دوم: استبداد و سلطه مطلق امویان در اندلس

باب سوم: روابط خارجی دولت امویا آندلس برای مهار تشیع

باب چهارم: اهل بیت در متون اسلامی اندلس عهد اموی

باب پنجم: ملوک الطوایف؛ جنگ احزاب و پراکندگی تشیع

باب ششم: ادعای مهدویت در اسپانیا و شورش مریدی.

باب هفتم: ظهور تسنن دولتی مرابطین

باب هشتم: اهل بیت در متون و منابع اسلامی عهد مرابطین

باب نهم: قیام دولت شیعی موحدین و استمرار وحدت سیاسی مغرب و آندلس

باب دهم:میراث اهل بیت درآثار دوره موحدین.

باب یازدهم: ظهور و سقوط آخرین دولت اسلامی در اندلس- بنی نصر در غرناطه.

باب دوازدهم: متون و آثار مکتوب شیعی در عصر بنی الاحمر در اندلس.

باب سیزدهم: آثار مکتوب اهل بیت در متون اندلسی دوره حفصیان

باب چهاردهم: آثار علمای متشیع پس از موحدین در متون اسلامی اندلس

"باب هفتم"
ظهور تسنن دولتی
مرابطین
فصل اول : مرابطین پایگاه تسنن عباسی در اندلس
فصل دوم : نتایج دوره حکومت مرابطین دراندلس
قسم اول : قدرت طلبی مرابطین
قدرت طلبی و حب و جاه سران ملوک الطوایف آن هم به هر قیمت باعث گردید که دول مسیحی اندلس از این فرصت بدست آمده استفاده نموده و به بهانه نجات اندلس بدان مناطق حمله ور شوند و آنجا را تصرف نمایند.

قسم دوم : دولت های مسیحی شمال و مرابطین
دولت های مسیحی شمال اسپانیا با سایر دولت های دیگر اروپا به جهت تفرقه در میان مسلمانان جنگ های صلیبی را بوجود آوردند و با این انگیزه سرزمین های اندلس را مسیحی نشین نمودند.
جالب آن است که خود مرابطین روزگاری به جهت حل و فصل مشکلات ملوک الطوایف به اندلس رفته بودند خودشان دچار تفرقه شدند و به جمع ملوک الطوایفان پیوستند.
مرابطین پیمان دوستی با صلیبی ها بستند و نهایتاً ضربه ای خوفناک بر پیکره دولت چندین ساله مسلمانان وارد نمودند. روزی از جمله منتقدان مرابطین می باشد.

"باب هشتم"
اهل بیت در متون و منابع اسلامی عهد مرابطین
فصل اول : اهل بیت و تشیع در دایره المعارف ادبی ابن بسام
قسم اول: حفظ آثار تشیع در متن اندلسی الذخیره
از ویژگی های دوره مرابطین مخالفت با تشیع و اقدامات وسیع آن دولت مغربی و وابسته به خلافت عباسی و مخالفت و حذف تشیع از مغرب اقصی و اوسط و اندلس است . و جالب آنکه این مخالفت و معاضدت با موفقیت نیز روبرو گردید. و اما این ضدیت در آفریقیه چندان با موفقیت نبود .
این کشت و کشتار و دشمنی و ضد شیعی در غرب اقصی و در تمامی غرب اسلام باعث نشد که ذکر اهل بیت در نوشته های مغرب و اندلس از بین برود.
سرآمد آثار ادبی و اسلامی در دوره مرابطین در غرب اسلام ، کتاب الذخیره فیحاسن اهل الجزیره، اثر این بسام شنترینی اهل شنترین پرتغال می باشد.

قسم دوم : انتقاد ابن بسام از ابن خرم در دشمنی او با تشیع
ابن بسام در آثار خود بخشی از میراث تاریخ ادبیات اندلس را نگاشته است . در اثر گرانمایه ی خود مفا هیم شیعی رایج در اندلس و مغرب را ذکر نموده است . او همواره از فاطمیان مغرب و حمود به نیکی یاد نموده و نیز از اندیشمندان اندلسی متعصب به بنی امیه و ابن حزم انتقاد کرده و از اینکه او به نادرستی امامت خلافت بنی امیه صحه گذاشته وی را سرزنش نموده ( ابن بسام ، الذخیره فی محاسن اهل الجزیره جلد 15،ص 104) او با سرودن اشعاری در وصف علی بن حمود ، تشیع و ارادت خودش را ظاهر نموده است .

قسم سوم : اشعار هاشمیان ، اشعار دعبل در الذخیره
از ویژگی های ابن بسام توجه شایان وی به ادبیات هاشمیات است به نوشته این بسام اهمیت هاشمیاتی که آورده است از نوعی است که اگر ادبای به نام شیعی مانند دعبل و کمیت بن اسدی از بزرگان شعر هاشمی آنرا بشنوند دست از سخن گفتن بر میدارند و اگر سید حمیری و کثیر خزاعی از شعرای هاشمیات آنرا بشنوند ، آنرا نشانه ای برای ادعای مهدویت قرار میدهند . (ابن بسام ، الذخیره فی محاسن اهل الجزیره ، ج 1 ، ص 54)

قسم چهارم: فتنه ی قیروان علیه تشیع در بیان ابن بسام
اشعاری از ابی عبدالله ابن شرف قیروانی در مورد فتنه ها و سختی های دوران و واقعه قیروان در کشتار گسترده شیعیان اشاره شده است .

قسم پنجم : شعرای آخرین خوبان اندلس
ابن بسام از قسطلی شاعر شیعه اندلسی به عنوان آخرین خوبان اندلسی یاد کرده و نیزاز ادیب دانشمند ناثرناظم ابی محمد غانم شاعر شیعی در مدح بنی حمود یاد نموده است .

قسم ششم : هجوبنی امیه به عنوان خیط باطل و مدح تشیع به وسیله ابن بسام
گزارشات ملوک الطوایف و فروپاشی دولت اموی اندلس اهمیت ویژه ای دارد در گزارش او به عقیده ی ذوالفنون قبول حاکمیت بنی امیه که از نسل مروان می باشند مخالف حکم خداوند است . خیط باطل لقب مروان ابن حکم است .(ابن بسام ، الذخیره ج4، ص 90 )

قسم هفتم : اشعار مهیار دیلمی و مغربی در الذخیره
به عقیده ی ابن حسام شعرای شیعی اهمیت خاصی دارند که بخشی از آثار آنان را شرح میدهد از جمله وزیر حسین بن علی مغربی که از ادبای بزرگان شیعی اندلس است و ابن بسام بخشی از اخبار و اشعار و نامه ها و مراسلات او را ( ابن حسام نگاشته آورده است)
نامبرده که از مصر متواری شده بود و به موسل نزد حمدانیان رفته بود در دربار آنان ساکن شد و سپس به بغداد نزد آل بویه رفت . زمانی که وی مرگ خودش را نزدیک میدیده حجره ای در نجف روبروی ضریح حضرت علی (ع) خریداری نمود و وصیت نمود که بعد ازمرگش وی را در آنجا دفن کنند.
اشعاری مدح وزرا و امرای آل بویه و حمدانان سروده شده است ابن حسام آنها را جمع آوری نموده از جمله مهمترین آنها به معرفی مقام عظمای علمی و ذکر اشعاری از مهیار دیلمی شاعر شیعه مذهبکه ارادت خاصی به ادبیات شیعی داشته پرداخته است .
مهیار دیلمی در مدح وزیر شیعی ابن مغربی در کتاب قصیده ی لامیه از وی به نیکی یاد نموده ابن مغربی در دوره حاکمیت آل بویه از مصر به بغداد مهاجرت کرده و در دربار آل بویه مقام والایی بدست آورد.

قسم هشتم : گزارش و استخراج اشعار شیعی ثعالبی
از نشانه های شیعی گری ابن بسام اشاره به بخشی از یتیمة الدهرثعالبی است . که درآن به شرح علمای شیعی اشاره گردیده است .
ابن حسام بخشی از مقدمه کتاب ثعالبی را آورده به عبارتی به بیان اعتقادات ثعالبی پرداخته و از وی جانبداری نموده است.( ابن بسام ، الذخیره فی محاسن اهل الجزیره ، ج4 ، ص 293 - 320)